Chuyen lap dong nam 1671

Chuyện lập dòng năm 1671.

Hôm nay, có người bên Việt Nam muốn tôi đọc lại mấy trang của sử gia Launay liên quan tới việc thành lập dòng Mến Thánh Gía tại An Chỉ (Quảng Ngãi) năm 1671. May là tôi có chút giờ rảnh, tôi đọc và tôi dịch như sau :
(Histoire générale de la Société des Missions Étrangères, tome 1, Paris, Téqui, 1894, trang 146-151)

[Từ xứ Đàng Ngoài], Đc Lambert đã về lại Xiêm từ mấy tháng rồi, khi hai linh mục và hai thầy giảng người Đàng Trong đến trình diện trước mặt ngài, và quỳ phục dưới chân ngài, khóc lóc thưa ngài rằng :
« Xin Đức Cha hãy thương xót các chúng con giờ như những kẻ mồ côi không cha không mẹ. Chỉ duy nhất Đức Cha, bằng sự hiện diện của Đức Cha, mới có thể an ủi chúng con trong nỗi mất mát này ; nhưng nếu Đức Cha không thể đến với chúng con, thì ít nữa hãy xin gửi cho chúng con các vị thừa sai khác, chúng con khấn xin cùng Đức Cha như vậy, nhân danh các tín hữu mà chúng con đem đến trình Đức Cha các thư từ của họ đây. »
Vị giám mục đọc các lá thư và hỏi thăm các sứ giả ; ngài được tin từ họ rằng cha Hainques và cha Brindeau đã chết vào đầu năm 1671, bị các đầy tớ bỏ thuốc độc, và, theo xác quyết của nhiều người thuật chuyện, thì do sự xúi dục của người Bồ Đào Nha.
Suốt sứ vụ tông đồ của mình, cha Hainques đã rửa tội được 6.000 người Việt. Sau khi cha chết, phong trào trở lại đạo vẫn tiếp tục. Mùa gặt phong phú đó và sự vắng bóng các linh mục khiến Đc Lambert de la Motte quyết định đi Đàng Trong, có hai thừa sai là cha Mahot và cha Vachet tháp tùng. […]
Một trận bão ập đến trên các hành nhân ngoài bờ biển Bình Thuận. Trong khi các thủy thủ kinh hoàng lo sợ bị cuốn chìm bất kỳ lúc nào, Đc Lambert trầm tĩnh như ở trong nhà, đọc Kinh Nhật Tụng của ngài, cha Vachet ngạc nhiên. « Tình trạng mà chúng ta gặp phải đây, vị giám mục nói, là chuyện đi theo với việc dấn thân của chúng ta. Tất cả những gì mà chúng ta phải lo, là chúng ta ở trong mệnh lệnh của Thiên Chúa. » Sau hai tháng hải hành nguy nan, họ đến được Bình Định mà cha Mahot được chỉ định săn sóc phục vụ.
Giáo dân từ khắp phía cuốn đến kính chào vị đại diện tông tòa và giữa họ, có ông quan Bộ hay thủ trưởng việc hành chánh, ông ta đã thúc dục ngài đi thăm quan Tổng Đốc (người cai trị tổng quát toàn tỉnh), ông này là người ngoại nhưng có cảm tình với đạo. Lời đề nghị trên làm các tín hữu run sợ, vì họ ít tin tưởng nơi lòng dạ ông quan đó ; vị giám chức trấn an họ, và một viên cai đội có đạo, đứng đầu một nhóm lính, vào dịp này đã lập lại lời của thánh tông đồ Tôma : « Chúng ta hãy đi, và nếu cần thì cùng chết với ngài. »
Những nỗi lo sợ trên đã không xảy đến ; ông quan tổng trấn tỏ ra thực sự kính trọng vị giám mục ; ông đến thăm ngài, nhưng vào ban đêm, vì sợ sự lộ liễu nào đó, ông ta hứa rằng sẽ không có sự gì phiền phức xảy ra, miễn là các bổn đạo cẩn thận và đừng tụ họp quá đông đảo. Nếu chẳng may có cuộc bách hại nổi lên, ông ta sẽ dành cho vị giám chức một nơi ẩn náu trong nhà ông ta, nơi mà chẳng ai sẽ nghĩ tới tìm bắt ngài. Khi lui gót, ông ta trao cho ngài một giấy thông hành chính tay ông viết và in con dấu của ông.
Ngài Lambert de la Motte, có cha Vachet đi theo, sau đó lên đường tới tỉnh Nha Ru, Phú Yên ngày nay. Ông quan là người có đạo, nhưng còn non yếu trong niềm tin, và theo thói quen của nhiều quan lại, ngoài bà vợ chính thức ra, ông còn có nhiều vợ lẽ. Tuy nhiên, ông đã tiếp vị đại diện tông tòa cách trân trọng, và, ngày hôm sau, còn xin ngài dâng lễ tại nhà ông ta. Vị giám mục xin cáo từ, ngài cắt nghĩa cho ông ta hiểu rằng Thiên Chúa vô cùng tinh tuyền không thể ở, cho dù chỉ một chốc lát, trong một ngôi nhà ô uế ; và ngài lợi dụng dịp may mà cho chủ nhà thấy cái bê bối đáng xấu hổ mà ông ta đang sống trong đó và mạnh mẽ khuyến khích ông ta hãy sửa mình.
Ông quan có vẻ tỏ ra khiêm tốn hạ mình trước lời khiển trách của vị mục tử hàng đầu của ông ; ông không thiếu lời chữa mình và hứa hẹn theo thói quen người Việt, nhưng trong khi môi miệng ông nài van xin tha thứ tội lỗi, lòng ông lại nghĩ tới việc báo thù.
Ông dọn sẵn cho hai vị khách một bữa ăn nhẹ mà tất cả món ăn đều có tẩm thuộc độc. May thay các vị thừa sai chỉ đụng tới hai quả cam rim đường ; vừa mới xuống tới con thuyền mình, các ngài đã cảm thấy bị ngã quỵ, vị giám mục bị nặng hơn nên đã phải chịu phép xức dầu kẻ liệt, và phải chờ hơn một tháng trời sau mới tiếp tục cuộc hành trình được.
Cách đó ít lâu, lửa đã bốc cháy như một tai nạn tại căn buồng ngủ của ông quan đó, và con người bất hạnh ấy, bị lửa thiêu cháy hết nửa thân người, đã thú nhận công khai tội ác của ông, và đã nhìn nhận đúng là hình phạt của Thiên Chúa.
Bất chợt, có nhiều tiếng đồn đại hung dữ lan ra mà chẳng biết vì đâu : cuộc bách đạo đã nổ ra trong tỉnh Quảng Ngãi là nơi vị giám mục vừa đến ; người ta chỉ ngóng đợi một buổi tập trung đông đảo để tra tay bắt vị giám mục và cầm giữ các tân tín đồ ; nơi khác, người ta đã bắt đầu bách hại và cầm tù trên ba chục tín hữu. Hai người chị em của hoàng hậu, đều đã chịu phép rửa tội, sai người đến nói với các thừa sai hãy ẩn trốn cẩn thận và phải cấm những cuộc hội họp.
Vị đại diện tông tòa rút lui vào căn nhà của một bà góa đạo đức tên là Lucia Ký, nơi đó, ngài ẩn mình cách kín đáo nhất có thể trong vòng khoảng sáu tuần lễ. Ngài lợi dụng thời gian ấy để thiết lập trong căn nhà này một nhà dòng các chị Mến Thánh Giá, như ngài đã làm tại Đàng Ngoài năm trước.
Khi bình an trở lại, ngài muốn đến xứ đạo Bình Sung, cầu nguyện trên ngôi một của vị đại diện của ngài là cha Hainques. Vì các tín hữu giáo xứ này đã giữ lòng tôn kính vị thừa sai của họ, họ đã đưa tên ngài vào kinh cầu các thánh. Nếu tình cảm đó, dưới một vài khía cạnh, không có gì đáng trách cả, thì việc làm ấy lại không thể chấp nhận được, Đc Lambert de la Motte cấm việc đó và chỉ dẫn cho tín hữu biết cách phải tôn kính vị linh mục mà họ vẫn tưởng nhớ cách đạo đức.
Sau khi đã tỏ lòng kính mến biết ơn đối với vị cộng tác viên tận tụy của ngài, ngài lên đường tới Hội An ; vì phải đề phòng người Bồ Đào Nha, ngài ẩn trú tại một hòn đảo nhỏ xa xa, ở trong một túp lều tồi tàn dựng bằng vài cây cột phủ rơm. Trước những tín hữu xót xa đã tiếp ngài thật kém như vậy, ngài mỉm cười trả lời rằng Con Thiên Chúa còn sống tồi tệ hơn tại Bê Lem.
Cái lo lắng đầu tiên của ngài là triệu tập đến bên ngài tất cả các thầy giảng và các trưởng giáo xứ để nghe họ báo cáo về hiện trạng việc truyền giáo, để cho họ những lời chỉ dẫn của ngài và nhất là để tái lập bình yên giữa họ với nhau. […]
Để hòa dịu những bất đồng giữa họ, vị giám mục cho dịch ra tiếng Việt và công bố các đoản sắc tông tòa đã đặt ngài làm đại diện Tòa Thánh tại xứ Đàng Trong. Ngài đối với tất cả mọi người bằng lòng dịu dàng và từ tốn, đưa về lại nhiều kẻ lầm lạc ; nhưng mầm mống chia rẽ còn lưu lại nhiều năm trường trong sâu các tâm hồn, luôn sẵn sàng phát dậy lên và gây ra những hậu quả độc hại là bỏ bê, là lạnh nhạt, là vô luân và đôi khi là chối đạo. […]
Đc Lambert de la Motte tiếp đó đã trao cho các linh mục bản xứ và các thầy giảng bản sao những quy luật của công đồng Đàng Ngoài. Ngài thêm vào đó đôi ba kỷ luật đặc biệt, rồi ngài ra đi với quãng mười hai chủng sinh và cha Vachet, trở lại vương quốc Xiêm, nơi những tin tức vui mừng của Hội Thừa Sai đang chờ đợi ngài.
(A. Launay, 1894)
Nhận xét về chuyện lập dòng :
Đọc tường thuật trên, chúng ta chỉ biết rằng Đc Lambert lập nhà dòng MTG đầu tiên của Đàng Trong tại nhà bà quả phụ Lucia Ký mà thôi, không có thời điểm rõ rệt.